毛泽东女儿为什么姓李
| Англи хэлэн | |
|---|---|
| English language | |
| Тараалга |
Ехэ Британи, АНУ, Энэдхэг, Австрали, Канада, Ирланд, Шэнэ Зеланд, Филиппина г.м. дэлхэй даяар |
| Т?рэлхи хэлэтнэй тоо |
Т?рэлхи: 380 сая (2001)[1], Хоёрдогшо: 250 сая[1]-1.8 тэрбум (2004)[2] |
| Хэлэнэй ангилал |
Энэдхэг-Европо
|
| ?зэг бэшэг | Латин ?зэг (Англи хубилбари) |
| Албан ё?оной хэрэглээ | |
| Улас |
Загбар:Country data Ехэ Британи,  АНУ,.svg){kind=small} Австрали гэхэ мэтээр 54 улсОлон уласай байгуулалга:  Н?Б Европын ХолбооБританиин Н?хэрлэл |
| Орон нютаг |
 Хонконг (БНХАУ) |
| Томьёолбори | |
| ISO 639-1 | en |
| ISO 639-2 | eng |
| ISO 639-3 | eng |
 Англи хэл тархалтын б?д??вч зураг:
Албан ёсны, ?ндэсний, х?н амын т?р?лх хэл болдог улс
Гол биш боловч албан ёсны хэл нь болдог улс | |
Англи хэлэн (English language) — гээшэ баруун герман б?лын хэлэн, м?н?? хадаа дэлхэйн эгээ тараа?ан хэлэн ба эгээн олон х??н??дэй т?рэлхи хэлэн юм. Ехэ Британиин, Ирландын (ирланд хэлэтэй хамта), АНУ-гай, Канадын (франци хэлэтэй), Австралиин, Шэнэ Зеландиин, Урда Африкын Уласай, зарим Карибын арал-уласуудай болон бусад уласуудай г?рэнэй хэлэн болоно. Нэгэдэ?эн ?ндэ?этэнэй Байгуулгын зургаан албан ё?оной ажаллалгын хэлэн??дэй нэгэн.
Англи хэлэн хадаа 335 оршом сая х?нэй (2003 он) т?рэлхи хэлэн, хитад ба испани хэлэнэй ???лдэ дэлхэйн гурбадахи олон т?рэлхи хэлэгшэдтэй хэлэн м?н[3][4], хэлэгшэдэй ниитын тоо (хоёрдохи хэлэн агуулбал) — 1.3 тэрбум х?н??? олон (2007).
М?н?? ?еын англи хэлэн эртын англи г?, али англо-саксон хэлэнэй нэгэн аялгуугаар бии боложо, V зуун жэлэй ?едэ Британида нэбтэр?эн баруун герман аялгуугаар баяжа?ан хэлэн юм. Тэрэшэлэн т??хын х?гжэлэй ябасада лата болон франци хэлэнэй норманд аялгуугаар баяжажа ерэ?эн байна. 1362 ондо франци хэлые халажа, англи хэлые Англиин хуули ё?оной хэлэн болго?оор англи хэлэнэй жэнхэни ?эргэлтэ эхилжэ, XIV зуун жэлдэ Англиин удха зохёолой бии бололго, XV зуун жэлэй хэблэлэй бии бололго, XVI—XVII зуун жэлэй Уильям Шекспир, Эдмунд Спенсер, Кристофер Марло гэхэ мэтын Англи удха зохёолой суута т?л??лэгшэдэй эриниие дамжан, хэлэ з?йшэ Сэмюэл Джонсоной зохёо?он англи хэлэнэй стандартшал?ан д?рэм гара?аар м?н?? сагай т?гэс хэлэн боложо б?рилдэ?эн гэжэ ?зэдэг байна.
Тараалга
[За?аха | ?ндэ?эн бэшэгые за?абарилха]
| Улас | Т?рэлхи хэлэгшэд | |
|---|---|---|
| 1 | АНУ |
214.809.000[5] |
| 2 | .svg){kind=small} Ехэ Британи |
58.200.000[6] |
| 3 |  Канада |
17.694.830[7] |
| 4 |  Австрали |
15.013.965[8] |
| 5 |  Ирланд |
4.200.000+ (шахуу)[6] |
| 6 |  Урда Африка |
3.673.203[9] |
| 7 |  Шэнэ Зеланд |
3.500.000+ (шахуу)[9] |
| 8 |  Сингапур |
665.087[10] |
Тус уласууд ба нютагуудта англи хэлэн диилэнхи хэлэн юм: Австрали, Америкын Виргиниин аралнууд , Ангилья, Антигуа ба Барбуда, Барбадос, Ба?ама, Белиз, Бермуда, Британиин Энэдхэгэй далайн нютаг дэбисхэр, Британиин Виргиниин аралнууд, Гаяна, Гернси, Гибралтар, Гренада, Доминика, Ирланд, Ямайка, Урда Джорджи ба Урда Сандвич аралнууд, Кайманай аралнууд, Канада, Мэн, Монсеррат, Науру, Шэнэ Зеланд, Ехэ Британи, Питкэрн, АНУ, Гэгээн Елена арал, Сент-Люсия, Сент-Винсент ба Гренадина, Сент-Китс ба Невис, Сингапур, Тринидад ба Тобаго, Тёркс ба Кайкос, Фолкландын аралнууд ба Джерси.
Бусад олон улас орондошье англи хэлэн албан ё?оной хэлэн юм. Тус уласууд Ботсвана, Гамби, Гана, Замби, Зимбабве, Энэдхэг, Камерун, Кени, Кирибати, Лесото, Либери, Мадагаскар, Мальта, Маршалл аралнууд, Намиби, Нигери Пакистан, Папуа-Шэнэ Гвиней, Пуэрто-Рико, Руанда, Самоа, Свазиленд, Сьерра-Леоне, Сингапур, Соломон аралнууд, Танзани, Уганда, Микронези, Филиппина, Фиджи, Хонконг Шри-Ланка. Урда Африкын Уласай тэгшэ 11 албан ё?оной хэлэн??дэй нэгэн.
Англи хэлэн Америкын Нэгэдэ?эн Улас болон Нэгдэ?эн Хаанта Уласта албан ё?оной хэлэн бэшэ.[11][12] АНУ-ай холбооной засагай газар ямаршье албан ё?оной хэлэн ?гы байдагшье ?аа, англи хэлэн 50 можо уласууд?аа 30 можо уласуудта албан ё?оной статустай байна.[13]
Т??хэ
[За?аха | ?ндэ?эн бэшэгые за?абарилха]Эртын англиин ?е
[За?аха | ?ндэ?эн бэшэгые за?абарилха]
Англи хэлэн V—VI зуун жэлдэ Британи арал руу н???эн эртын герман омог аймагуудай (англууд, саксууд ба ютууд) хэлэн?ээ эхин абана. Кельт арадуудай (бриттууд ба гэлн??д) ?уурижа?ан Британи руу н???эн эртын герман омог аймагуудай аялгуунуудай харилсан н?л??л?энэй ?рэ д?ндэ хуушан омог аймагуудай системын ?уурида нютаг хэлэн??д бии болобо.
Кельт гарбалтай зарим ?гэн??д:
Эртын англиин хэлэнэй ?едэ (VII—XI зуун жэл), англи хэлэнэй д?рбэн аялгуунууд байгаа: нортумбриин, мерсиин, уэссексын ба кентын нютаг хэлэн??д. IX—X зуун жэлэй Уэссексын хаанта уласай эдэй засагай ба улас т?рын н?л??гэй уламаар уэссексын нютаг хэлэн Англиин соёлой амидаралда шухала болобо. VI зуун жэлдэ Англида христосой шажанай нэбтэр?ээр лата ?зэг эртын герман рунануудые ?элгэжэ, лата хэлэн анлиин хэлэнэй лексикэдэ ехэ н?л?? ?з??лбэ. Англосаксуудай эрхэдээ оруул?ан Британиин кельт х?н зоной хэлэн?ээ гол т?лэб газар з?йн нэрэшэл хадагалба.
Лата хэлэнэй гарбалтай зарим ?гэн??д: эдеэн, хубса?ан:
- butter — грек-лата butyrum ‘то?он’,
- cheese — лата: caseus ‘сыр, бисалаг’,
- pall — лата: pallium ‘суба’;
соёлтой ургамал:
шажан м?ргэл:
- apostle — грек-лата: apostolus ‘апостол’,
- bishop — грек-лата: episcopus ‘епископ’,
- cloister — лата: claustrum ‘дасан хиид’.
Скандинавуудай добтолгын (VIII зуунай эсэс) ?рэ д?ндэ 1016 ондо Даниин хаанай Англиие мэдэлдэ аба?анай ???лээр, г?рэндэ олон скандинав ?ууринууд бии болобо. Англи ба скандинав хэлэн??д харилса?ан дээрэ?ээ м?н??нэй англи хэлэндэ олон скандинав ?гэн??д бии боложо, хойто Англиин нютаг хэлэн??дэй фонетикын онсолигуудые ушаруулба. Скандинав хэлэн??дтэй холи?ониинь англи хэлэндэ бай?ан олон грамматикын хандалгануудые бэхилэлбэ.
Скандинав хэлэнэй гарбалтай зарим ?гэн??д:
- call — дуудаха,
- cast — хаяха,
- die — ?хэхэ,
- take — абаха,
- ugly — муухай,
- ill — ?бшэн.
Дунда англиин ?е
[За?аха | ?ндэ?эн бэшэгые за?абарилха]1066 ондо норманнууд Англиие мэдэлдэ аба?аниинь удаан сагай хоёр хэлэтэй байдалые ушаруулба. Тэрэ сагта англиин хэлэнэй гурбан гол газар нютагай аялгуунууд (хойто, т?б ба урда) юрын арад т?мэнэй дуугар?ан хэлэн байгаашье ?аа, франци хэлэн албан ё?оной хэлэн бэлэй. Удаан саг соо франци хэлые хаанай ордондо, уласай хуралда, ш??хын газарта ба ?уралсалда хэрэглэ?эн ушар?аа XIV зуун жэлдэ англи хэлэн франци хэлые т?рижэ шада?анай ???лдэ франци хэлэн?ээ абта?ан олон ?гэн??д ?лэбэ.
Жэнхэни герман king — хаан, queen — хатан ?гэн??д?ээ гадна диилэнхи улас т?рын ?гэн??д франци хэлэн?ээ гарбалтай:
- reign — хааншалха, government — засагай газар, crown — титим, state — улас гэхэ мэтэ;
изагууртанай сула:
- duke — герцог,
- peer — пэр;
сэрэгэй ?гэн??д:
- army — арми,
- peace — энхэ тайбан,
- battle — байлдаан,
- soldier — сэрэг,
- general — генерал,
- captain — капитан,
- enemy — дайсан;
ш??хын газар:
- judge — ш??гшэ,
- court — ш??хын газар,
- crime — гэмтэ хэрэг;
с?мын нэрэ томьёо:
- service — албан,
- parish — приход.
Шэнэ англиин ?е
[За?аха | ?ндэ?эн бэшэгые за?абарилха]
Англи ?ндэ?этэн байгуулгын ябадалда Лондоной аялгуугай ?уури дээрэ ?ндэ?этэнэй англи хэлэн бии болоо. XIII зуун жэлэй ???л хахад, XIV з??н жэлэй эхиндэ Лондоной нютаг хэлэн?ээ урда аялгуугай онсолигууд ?гы боложо, з??н-т?б аялгуугаар ?элгэбэ. Тус ?едэ англи хэлэндэ ехэ аялганай ?олилто бии болобо.
Англида хэблэл бии боло?оной (1476) ушар Лондоной нормо бэхилээд дэлгэр??лбэ. Жээшэнь, ехэ зохёолшо Джеффри Чосер (1340—1400) лондон нютаг хэлээр бэшэбэ. XV зуун жэл?ээ англи хэлэнэй з?б бэшэлгэ ба дуудалга ондоо болобо.
XVI зуун?аа хойшо эрдэм ухаанай ба г?н ухаанай зохёолнууд латаар бэшэ, англяар бэшэгдэжэ эхилбэ.
З??лтэ
[За?аха | ?ндэ?эн бэшэгые за?абарилха]- ↑ 1,0 1,1 The Triumph of English, The Economist, 20 Dec. 2001
- ↑ Lecture 7: World-Wide English. EHistLing. the original on 1 April 2007 ?дэр??? архивлагда?ан. 26 March 2007 ?дэртэ ханда?ан.
- ↑ Карточка английского языка в базе Ethnologue(англ)
- ↑ Summary by language size(англ)
- ↑ Загбар:Цитирана веб страница
- ↑ 6,0 6,1 The Cambridge Encyclopedia of the English Language, Second Edition, Crystal, David; Cambridge, UK: Cambridge University Press, [1995] (2025-08-06).
- ↑ Mother Tongue, 2001 Counts for Both Sexes, for Canada, Provinces and Territories — 20 % Sample Data Архивировал?ан 16 арба ?ара 2018 оной., Census 2001, Statistics Canada.
- ↑ 2001 Census QuickStats: Australia[permanent dead link] Main Language Spoken at Home. The figure is the number of people who spoke English only at home.
- ↑ 9,0 9,1 Census in Brief, стр 15 (Табела 2.5), Попис 2001, Statistics South Africa.
- ↑ (2000). Native speakers aged 5 or more Архивировал?ан 10 долоо ?ара 2007 оной.
- ↑ Languages Spoken in the U.S. Архивировал?ан 17 нэгэ ?ара 2009 оной., National Virtual Translation Center, 2006.
- ↑ U.S. English Foundation, Official Language Research — United Kingdom.
- ↑ U.S. ENGLISH,Inc
